حقیقت توحید.

تعظیم: بزرگ داشت ایزد تعالى نزد عامه مردم به الفاظ و عبارات است از قبیل: جل جلاله، خدا بزرگ است- ولى حقیقت آن نزد مولانا رهایى از خود ستایى و خود بینى است که نتیجه‏ى آن فروتنى و تواضع است نسبت بحق تعالى و عموم مظاهر وجود و نیز، دیدن عجز و ناتوانى خود در برابر قدرت مطلق و ترک اعتراض و خرده گیرى بر مجارى قضا و آن چه در تصرف و قبضه‏ى قدرت است یعنى همه‏ى آفرینش و خاصه نوع انسان که خرده گیرى آدمى بر آنها به علت حسد ناشى از قرب جنسیت، بیشتر و صعب تر است.

توحید: خدا را بیگانگى شناختن است، عامه بزبان اعتراف مى‏کنند و بدل باور دارند، این گونه توحید را (تصدیقى) و یا (توحید عام) مى‏نامند.

حکما و متکلمین از هر مذهبى، مطابق اصول خود براى وحدت خدا دلیلها مى‏آورند و برهانها بر مى‏شمارند، این توحید را (توحید خاص) مى‏گویند، توحیدى که در حقیقت، مباین توحید است زیرا متضمن اخبار است از حق به آن که او یگانه است و درین حالت بضرورت، خبر و مخبر و مخبر عنه فرض مى‏شود و آن با یگانگى منافات دارد. صوفیان، توحید را عبارت از اسقاط اضافات یعنى تمام موجودات گرفته‏اند بلحاظ آن که وجود متعین و امکانى جز نیستى و اضافه و اعتبارى نتواند بود، بنا بر این تعریف، توحید از مقوله‏ى فنا و نیستى است یا در مرتبه‏ى فعل که معنى آن، سلب تاثیر و فاعلیت است از غیر خدا و آن (توحید افعالى) است و یا در مرتبه‏ى صفت که مفاد آن باز گرداندن و شهود تمام اوصاف است از خدا و بخدا که آن را (توحید صفات) مى‏خوانند. مرتبه‏ى سوم، توحید ذات است یعنى شهود حق تعالى و نادیدن غیر او. این سه مرتبه از توحید را (توحید عینى وجدانى) نیز مى‏گویند.[1] مولانا هم بر این عقیده رفته و بدین سبب، توحید را بخود سوختن تعبیر فرموده است.

من وما: یعنی سخن از خود وتوجه به خویشتن که درحقیقت فراموشی پروردگار است

دو هست: یعنی درگونه هستی، دو موجود، یعنى عبد و حق،

( 3021) تعظیم خدا و بزرگ شمردن او عبارت از چیست؟ تعظیم او عبارت از خوار و کوچک شمردن خویش است‏.( 3022) آموختن توحید خداوند خود را در پیشگاه خداى یگانه سوختن است.( 3023) اگر مى‏خواهى مثل روز روشن و فروزان باشى وجود خود را که چون شب تاریک است بسوزان.( 3024) و هستى خویش را در هستى او مثل مس که در کیمیا گداخته شود بگداز و از میان ببر.( 3025) من و ما را با دو دست محکم گرفته‏اى این کار باعث خرابى هر دو جهان خواهد بود.

این بیت اخیرزمینه را براى حکایت شیر و گرگ و روباه آماده مى‏سازد، شرح آن را بخواست‏  خدا در ضمن این حکایت باز خواهیم گفت.